Guest Author اک کھوئی ہوئی دنیا دی کہانی
تحریر: امجد ظفر علی (نشانِ قصور) — مورخ و ادیب
جنگل بیلے تے پنجاب
پنجاب دیاں کہانیاں ہمیشہ دریاواں تے جنگلاں دے نال جُڑیاں رہیاں۔ دریا زندگی بخشدے سن، تے جنگل کدی تحفظ تے کدی خطرے دی علامت۔ انہاں وچوں اک ناں اے لکھی جنگل دا، جو دریائے ستلج تے بیاس دے درمیان صدیوں تک اپنی دھرتی نوں سبز رکھدا رہا۔
لکھی” ناں دا راز”
روایت آں کہ "لکھی” دا مطلب اک لکھ ہُندا اے۔ اس جنگل وچ درختاں دی تعداد اتنی ودھ سی کہ ایہہ ناں اس اُتے ٹھیک بیٹھ گیا۔ ایہہ جنگل بھٹنڈہ توں بہاولنگر تک، قصور توں فیروزپور تک، اک قدرتی چھتری ورگا سی۔
جغرافیائی اہمیت: قدرتی قلعہ
ایہہ جنگل دو عظیم دریان دے درمیان آباد سی: مشرق ول بیاس، تے مغرب ول ستلج۔ سیلاب دے موسم وچ ایہہ جنگل زمین نوں زرخیزی بخشدے، تے عام دنہاں وچ مقامی لوکاں، مویشیاں، تے بعض وار حملہ آوراں لئی پناہ گاہ سی۔
لکھی جنگل تے سکھاں دی جدوجہد
مغل سلطنت دی کمزوری دے بعد سکھ ایہہ جنگل وچ چھاپہ مار کارروائیاں کردے سن۔ احمد شاہ ابدالی وی ایتھے مہم لے کے آیا، پر گھنے درختاں تے جھاڑیاں وچ اوہ کدی وی فیصلہ کن فتح حاصل نہ کر سکیا۔
نواب قصور تے لکھی جنگل
نواب حسین خان قصوری نے اس جنگل نوں اپنی آزادی دی علامت بنا لیا۔ اوہ لاہور دے گورنر نوں محصول دین توں انکاری ہو گیا۔ نتیجہ ایہہ ہویا کہ چوہنیاں دی جنگ وچ اوہ شہید ہو گیا تے قصور دی طاقت کمزور ہو گئی۔
انگریز دور: جنگل توں شکارگاہ
جدو برطانوی آئے، اوہناں لئی لکھی جنگل شکار دی جنت بن گیا۔ انگریزی ریکارڈاں وچ لکھی جنگل دا ذکر بار بار آندا اے، پر انہاں دے نہری نظام تے زرعی منصوبیاں نال ایہہ جنگل آہستہ آہستہ ختم ہو گیا۔
اُس وقت دے مشہور جانور:
- ہرن
- نیل گائے
- چیتے
- جنگلی سور
لکھی جنگل دیاں جھلکاں
- گھوڑے اپنی مضبوطی تے تیز رفتاری لئی مشہور
- بھیڑیے، لومڑیاں، تیتر، بٹیر تے موراں دی بہتات
- ڈاکوواں دی کمین گاہ — خاص طور تے پیرا ڈاکو مشہور
اج لکھی جنگل کِتھے اے؟
آج لکھی جنگل صرف داستاناں وچ زندہ اے۔ ایہہ کدی آزادی دی علامت سی، کدی نواباں دی غیرت دا نشان، تے کدی ڈاکوواں دی کمین گاہ۔
ایس گوشے جنگل دا سنہا
لکھی جنگل صرف اک سبز خطہ نہ سی، بلکہ ساڈی تاریخ وچ جغرافیہ تے فطرت دے اثر دی مثال اے۔ درخت کٹ گئے، پر کہانیاں اجے وی وقت دے جنگل وچ سرگوشیاں کر رہیاں نیں۔
سوچن دیاں کُج گلاں
- اج جے اسی لکھی جنگل ورگیاں قدرتی نعمتاں بچا کے رکھدے، تاں ماحولیاتی بحران ناں ہُندا۔
- لکھی جنگل ساڈے لئی سبق اے کہ قدرتی وسائل جنگاں، سیاست تے معیشت وچ کِتنے اہم رول ادا کردے نیں۔
- ساڈی لوک کہانیاں صرف تفریح نہیں، اوہ ساڈے ماضی دیاں جڑاں نال جوڑن والیاں تاراں نیں۔
نوٹ: لکھی جنگل دا ذکر تاریخی کتاباں تے ویکیپیڈیا وچ موجود اے، اتے مغل دور دے آکسفورڈ پریس دے نقشے وچ وی اس دا حوالہ ملدا اے۔
